Historiek

De Rode Antraciet vzw werd opgericht op 6 november 2003 in de gevangenis van Leuven-Centraal en ging officieel van start op 1 januari 2004.

Voor Dialoog, SHD en Vormingscentrum Samen was het bij de hertekening van het sociocultureel landschap in Vlaanderen in de jaren 2002 en 2003 onzeker wat hun plaats zou zijn. Een mogelijke fusie met VFFW (Vlaamse Federatie Forensisch Welzijnswerk) om een vormingsinstelling voor de penitentiaire sector te vormen bood een interessant perspectief: de doelgroep van gedetineerden was niet vreemd. Bovendien stond in 2000 een ‘Vlaams strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden’ in de steigers.

Naar één vormingsinstelling voor de penitentiaire sector

Samen, Dialoog, SHD en VFFW besloten om samen één organisatie voor vormingswerk binnen de penitentiaire sector op te richten. Deze vier organisaties hadden elkaar al ontmoet op de werkvloer in gevangenissen:

In het kader van het Cocoon-project in de gevangenis van Antwerpen organiseerde Vormingscentrum Samen de cursus ‘Emoties bij kinderen’. Ook in Gent en Oudenaarde werd deze cursus gegeven;
Dialoog organiseerde in 1995, op vraag van de gevangenis van Leuven Hulp, de cursus ‘Omgaan met lastige situaties’;
Op vraag van Justitie organiseerde Dialoog cursussen voor penitentiaire beambten rond het thema ‘Conflicthantering’ en ‘Communicatie’;
VFFW was drager van de projecten ‘Sociaal-cultureel Werk in Vlaamse gevangenissen’ (1994) en ‘Sportpromotie in Vlaamse gevangenissen’ (2002).

Het kabinet en de administratie Cultuur stonden niet afwijzend tegenover het voorstel om de middelen van de vier organisaties aan een nieuwe vormingsinstelling voor de penitentiaire sector toe te wijzen. In plaats van ‘vers geld’ te moeten vinden voor de doelgroep gedetineerden, konden de budgetten van de vier organisaties samengevoegd worden. Ook de vier organisaties vonden elkaar om een nieuwe organisatie in het leven te roepen. Het fusieproces verliep voorspoedig, op eigen kracht en met ondersteuning van ingehuurde procesbegeleiders.

Cursusbegeleiding en sociaal-cultureel werk

Na een lange brainstorm, waarbij honderden mogelijke namen de revue passeerden, bleef de naam “De Rode Antraciet” hangen. Het is een beeld van een gloeiend stukje kool: licht in een duistere omgeving, warmte in een koude omgeving.

Tijdens de eerste jaren van De Rode Antraciet waren de meeste medewerkers “cursusbegeleiders” of “sociaal-culturele werkers”. Cursusbegeleiders trokken van gevangenis tot gevangenis met een welbepaalde cursus. Sociaal-culturele werkers werkten in één of meer gevangenissen en zetten met partners van Justitie en Vlaamse gemeenschap socio-culturele initiatieven, sociaal-artistieke projecten, schrijfprojecten, theaterworkshops, … in de steigers. Er waren ook twee “sportpromotoren” (1,5 VTE), voor de regio Antwerpen – Noorderkempen.

Participatiedecreet

Dit verandert in 2008, wanneer De Rode Antraciet niet meer wordt betoelaagd vanuit het decreet op het “Socio-cultureel vormingswerk voor volwassenen”, maar vanuit het “Participatiedecreet”. Er komt een flinke uitbreiding van het aantal sportfunctionarissen, zodat die werking ook naar meer regio’s en gevangenissen kan uitbreiden.

Een tweede uitloper van het Participatiedecreet is de werking rond het gevangenisbibliotheekwerk. Het decreet stimuleert het afsluiten van convenanten tussen de lokale overheden waar zich een gevangenis bevindt, de FOD justitie – in hoofde van de lokale gevangenisdirectie – en de Vlaamse overheid, om ondersteuning te voorzien voor de gevangenisbibliotheek. Zo kan worden gewerkt aan de professionalisering en de modernisering van de gevangenisbibliotheken. Medewerkers voor de gevangenisbibliotheken, betaald door de lokale bibliotheek, doen hun intrede. Voor de sociaal-culturele werkers van De Rode Antraciet vzw zijn het partners om leesbevorderende activiteiten te organiseren.

Vanaf april 2008 wordt de cursus “Slachtoffer in Beeld – in detentie” (SIB) overgedragen aan De Rode Antraciet. Het departement Welzijn betoelaagt deze cursussen. Het opzet is om daders meer inzicht bij te brengen wat de consequenties zijn van hun daden voor slachtoffers en om te leren meer verantwoordelijkheid op te nemen.

Regionale inzet

In de daarop volgende jaren sleutelden we aan de regionale inzet van onze medewerkers (sportwerking in West-Vlaanderen, cultuur en sport in de Brusselse gevangenissen, …). Anno 2020 realiseert De Rode Antraciet daardoor een sport- en cultuuraanbod in alle Vlaamse en Brusselse gevangenissen. In aanloop naar ’10 jaar De Rode Antraciet’ zetten we de bakens uit voor de komende 10 jaar. We experimenteerden met het profiel van cultuurfunctionaris en we zetten belangrijke stappen naar een modern personeelsbeleid.

2014 was een reflectiejaar waarin we onze missie en visie actualiseerden en startten met de opmaak van een algemeen cultuur- en sportplan (en de lokale vertaling daarvan in elke gevangenis). Het resultaat van ons herbronningswerk stelden we op 11 maart 2015 voor in de Kazerne Dossin, voor een publiek van vertrouwde en nieuwe partners. Sinds 2015 schrijven we ons in het nieuw algemeen strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden (2015/2020) in en dragen we bij tot de realisatie ervan door te focussen op de speerpunten die het dichtst bij onze eigen missie liggen: de participatie van gedetineerden en de responsabilisering van de samenleving.

Door de jaren heen organiseerde De Rode Antraciet ook een aantal belangrijke symposia:

In 2005 was er het symposium ‘Fitness tussen muren’, n.a.v. de uitgave van een boek met de gelijknamige titel, dat geschreven werd voor gedetineerden, om ook in de cel te blijven bewegen;
In 2006 was er een symposium over het gevangenisbibliotheekwerk, in een poging om de verschillende actoren op één lijn te krijgen, ter ondersteuning van het gevangenisbibliotheekwerk;
In 2007 was er ‘De wow-factor’, over sociaal-artistieke projecten in gevangenissen;
In 2008 organiseerde De Rode Antraciet ‘Van je familie moet je het hebben’, over kinderen en familie van gedetineerden;
In 2009 organiseerden we ‘De gevangenis van de 21e eeuw’. N.a.v. de aankondiging van de bouw van nieuwe gevangenissen werd nagedacht over hoe de gevangenissen van de 21e eeuw eruit zouden moeten zien. Naar aanleiding van de viering van 5 jaar De Rode Antraciet, in 2010, werden ook de gedetineerden bevraagd over dit thema.
In 2013 organiseerden we het colloquium ‘Sport en detentie’ met de resultaten van het Europese project ‘Prisoners on the move’;
In 2015, n.a.v. de nieuwe missie, organiseerden we ‘Ons straf verhaal’, met de lancering van onze voorstellingsfilm en de voorstelling van enkele duurzame samenwerkingspartners.
In 2016 organiseerden we de studiedag ‘(Samen) Lezen in de gevangenis’ waarin de werking en het belang van het gevangenisbibliotheekwerk in Vlaanderen en Brussel centraal stond.
In 2018 lanceerden we het boek ‘Mekaar zien. Het belang van cultuur in de gevangenis.’ Het boek inspireert door ons verhaal, maar nog veel meer door de projecten die erin staan. Projecten waar we trots op zijn, die verrassen, enthousiasmeren en zin doen krijgen om zelf aan de slag te gaan.
In 2019 organiseerden we het symposium ‘Participatie in Europese gevangenissen’ als slotstuk van een Europees onderzoekstraject. Op die studiedag kwamen alle resultaten van de learning area’s van de partnerlanden aan bod, alsook de presentatie van een toolkit en de evaluatie van het totale project.

Europese projecten

Na afronding van het PAC-traject, startten we in 2019 meteen met een nieuw Europees project. Samen met vijf andere Europese partnerorganisaties verkregen we Erasmus+ middelen voor het project ‘Sports in Prison, A Plan for the Future’ (SPPF). Het project richt zich op de ontwikkeling van goede sportprogramma’s met een nog betere verbinding tussen de wereld binnen en buiten de gevangenismuren.