In 2019 rondden we het Europese project Prisoners’ Active Citizenship (PAC) af, een onderzoeksproject naar participatie in verschillende Europese gevangenissen. Een eerste onderzoeksfase met de VUB liep in 2018 en resulteerde in het rapport ‘Prisoners’ Active Citizenship: An Insight in European Prisons. Het biedt een inkijk in participatieve projecten in de Europese gevangenissen en bevat de resultaten van zowel de huidige toestand als de gewenste toestand.

Toolkit

In een volgende fase ontwikkelden we samen met onze partners een toolkit om participatie binnen de gevangenis te bevorderen. Onze learning area’s situeerden zich in de gevangenissen van Hoogstraten en Beveren.

Download de toolkit via deze link.

Studiedag

Slotstuk van het onderzoekstraject was een druk bijgewoonde studiedag op 19 november 2019 in het Brussels Hoofdstedelijk Parlement. Op die studiedag kwamen alle resultaten van de learning area’s van de partnerlanden aan bod, alsook de presentatie van een toolkit en de evaluatie van het totale project. Een terugblik op de studiedag met o.a. links naar de keynote, alle presentaties, beleidsaanbevelingen en foto’s vind je op deze pagina. 

Learning area’s in Beveren en Hoogstraten

Een dynamisch, innovatief en participatief onthaal in Beveren

In de gevangenis van Beveren gaven we een geselecteerde groep van negen gedetineerden de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling en de uitvoering van het groepsonthaal voor nieuwe gedetineerden. Wekelijks gaven zij aan nieuwkomers uitleg over het ‘Prison Cloud’-systeem, de beschikbare diensten en de activiteiten waaraan ze kunnen deelnemen. De eerste zes maanden werden de onthaalvrijwilligers wekelijks opgevolgd en kregen ze training in organisatie-, communicatie- en teamvaardigheden. Daarnaast was er tijdens het hele proces veel aandacht voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden, een sterkere eigenwaarde en zin voor verantwoordelijkheid. De procesbegeleiding was in handen van Outward Bound School en een medewerker van De Rode Antraciet gespecialiseerd in participatietrajecten binnen de gevangeniscontext. Ook vanuit het departement Welzijn en Justitieel Welzijnswerk Beveren konden we rekenen op ondersteuning. Na afloop van het project werd het groepsonthaal structureel ingebed, samen met de onthaalvrijwilligers geëvalueerd en waar nodig bijgestuurd. Het groepsonthaal blijft tot op heden een dynamisch en innovatief initiatief dat op onze ondersteuning kan rekenen. De peer-to-peerwerking zorgt ervoor dat gedetineerden de zaken in eigen handen nemen en bijdragen aan een betere samenleving binnen de muren van de gevangenis. Tegelijkertijd ontwikkelen zij vaardigheden die nuttig zijn na detentie.

Een leerzaam traject in Hoogstraten

Binnen de tweede learning area van Prisoners’ Active Citizenship creëerden we een minisamenleving op de vrouwenafdeling van het penitentiair schoolcentrum van Hoogstraten. De focus lag op actief burgerschap en participatie. We stimuleerden gedetineerden om tijdens wekelijkse meetings met elkaar en het personeel van justitie activiteiten te organiseren, problemen aan te pakken en beslissingen te nemen. Doel was om het bewakingskader en de gedetineerden dichter bij elkaar brengen en het welzijn van beide doelgroepen te bevorderen. Naast de wekelijkse meetings was er ook procesbegeleiding door Outward Bound School en een vrijwilliger van De Rode Antraciet. Alles leek tijdens de voorbereidende gesprekken en meetings te kloppen. Er was ondersteuning voor het project vanuit de directie, het bewakingskader, de gedetineerden en de stakeholders. Na vijf meetings werd het leergebied voortijdig afgebroken. De noodzakelijke connectie tussen de begeleiding van het project en het bewakingskader kwam niet tot stand door een gebrek aan communicatie en tijd. Daarnaast waren er onderliggende problemen op de afdeling waarvan we niet voldoende op de hoogte waren. We leerden dat het van essentieel belang is om een aanspreekpunt of ambassadeur in de gevangenis te voorzien. Iemand die de werkomgeving kent, mogelijke problemen begrijpt, over directe communicatielijnen beschikt en voldoende aanwezig is. Op deze ervaring bouwen we verder in 2020, bij de opstart van een nieuw participatietraject in Hoogstraten in samenwerking met alle stakeholders, justitie en partners hulp- en dienstverlening.

Participatie

Gedetineerden aanspreken op hun competenties, noden en behoeften en dit integreren in onze werking zou een vanzelfsprekendheid moeten worden. Daarom blijven we ook na de afronding van het PAC-onderzoekstraject onze ambassadeursrol rond dit thema opnemen. Bestaande projecten worden aan de hand van de bevindingen vanuit ‘Prisoners’ Active Citizenship’ verbeterd en verdergezet. Daarnaast gaan we op zoek naar mogelijkheden om een of meerdere nieuwe participatieve experimenten te ontwikkelen of bestaande projecten verder uit te bouwen. We doen dit in samenwerking met actoren van de hulp- en dienstverlening, partners en vrijwilligers.

Concreet zetten we verder in op de werking van het A-team in Ruiselede, de heropstart van de Sleutelfigurenwerking in Beveren en een werkgroep rond participatie in Gent. Ook de samenwerking tussen het CORT en een 3-tal fatikken in Gent willen we in de toekomst graag mee uitbreiden. Een medewerker zal hierrond initiatief nemen en concrete initiatieven voorstellen. Het buddyproject in Mechelen wordt verder ontwikkeld en in Hasselt zet een medewerker zich samen met personeel in voor een participatieproject met de drugsvrije afdeling.

Mogen participeren is het begin van een menswaardige detentie. Het is bijzonder belangrijk om inspraak te mogen hebben in het aanbod van de hulp- en dienstverlening. Het is een verrijking, je kan iets, we leveren een meerwaarde voor de gevangenis en voor onszelf. Het geeft energie, zelfwaarde en de tijd gaat vooruit. De meeste gedetineerden weten niet waarvoor de hulp- en dienstverlening staat. Terwijl dit net een hefboom is voor je re-integratie. Er is nog veel werk aan de winkel”. Een gedetineerde van Ruiselede, lid van het A-team (Activiteitenteam)

Themanummer FATIK

In 2020 was het tweede nummer van FATIK, het Tijdschrift voor Strafbeleid en Gevangeniswezen van de Liga voor de Mensenrechten, integraal gewijd aan participatie in de gevangenis. Wij leverden een bijdrage over de Europese participatieprojecten van ‘Prisoners’ Active Citizenship’ en een interview met een CORT-fatik over hoe hij zijn functie ziet en invult, in welke mate hij zich betrokken voelt, hoe hij participatie in de gevangenis ervaart en welke voorwaarden er volgens hem vervuld moeten zijn. Meer info over dit themanummer vind je via deze link.