Een nieuw begin in de gevangenis van Dendermonde

Sinds maart 2023 is onze sport- en cultuurfunctionaris Louise Janssens aan de slag in de nieuwe gevangenis van Dendermonde. De verhuis vanuit de oude gevangenis in het stadscentrum was al een intensief proces, de opstart binnen de nieuwe infrastructuur was zo mogelijk nog uitdagender. Louise vertelt over haar zoektocht én ambities op vlak van sport en cultuur binnen de nieuwe gevangenis.

Aan de verhuis ging een lange voorbereidende fase vooraf, hoe heb je die beleefd?

Dat ging vooral over praktische zaken: wat neem je mee van materiaal, wat niet? Wat ik had onderschat is dat Justitie twee gevangenissen tegelijkertijd moest openhouden. Er moest personeel opgeleid worden voor de nieuwe gevangenis, maar tegelijkertijd moest de oude ook openblijven. In samenspraak met de directie hadden we besloten om de activiteiten tot het einde te laten doorlopen. De verhuiscontext zorgde er echter voor dat dat niet altijd even makkelijk was maar alle activiteiten zijn wel tot het einde kunnen blijven doorgaan. Dat is dus wel super.

Kon je bij de start in de nieuwe gevangenis dan verder bouwen op de ervaring en het aanbod dat er al was?

Het idee was om het volledige aanbod gewoon over te nemen in de nieuwe gevangenis. Al snel werd duidelijk dat het niet werkt op die manier. De nieuwe infrastructuur met vier vleugels en twee fysieke wandelingen in plaats van eentje vroeg om een heel andere organisatie. Iedereen die in de gevangenis werkte, was zoekend in die periode. Het is niet omdat al het personeel mee verhuist en iedereen op dezelfde golflengte zit, dat je gewoon naadloos kan verder werken op een nieuwe locatie. Dat zoeken is wel een rem op de opstart geweest. Dat neemt niet weg dat we redelijk snel met een klein aanbod zijn kunnen starten, vooral omdat de lesgevers van de oude gevangenis mee de overstap hebben gemaakt.

Wat waren of zijn nu nog steeds de grootste moeilijkheden of ‘kinderziektes’ bij de opstart?

Vooral de communicatie. We zijn hier met veel meer personeelsleden en iedereen heeft een mening. De communicatie over gemaakte afspraken bereikt niet altijd iedereen, en er zijn sowieso nog veel afspraken die gemaakt moeten worden. We willen snel vooruit gaan, maar je voelt wel dat de context dat moeilijk toelaat.

Wat maakt het dan toch fijn om in een nieuwe gevangenis aan de slag te zijn? 

De nieuwe infrastructuur is wel een grote plus. We hebben een nieuwe sportzaal en meer klaslokalen. Dat biedt heel wat mogelijkheden en geeft inspiratie om nieuwe ideeën te ontwikkelen.

Er was meteen ook een aangename sfeer onder het personeel. Iedereen is samen gestart, iedereen vertrekt van hetzelfde punt. Het viel me echt op hoe vriendelijk iedereen tegen elkaar was, dus die opstart was wel heel gemoedelijk.

Zijn er verschillen tussen sport en cultuur qua aanpak? Is het een moeilijker dan het ander?

In de oude gevangenis hadden we weinig doorlopend aanbod voor cultuur, omdat dat een arresthuis was met veel verloop. We werkten vooral projectmatig, met enkele sessies binnen kortlopende projecten. Mijn voornemen is om hier in de nieuwe gevangenis zowel voor sport als cultuur een aanbod te creëren dat doorloopt en duurzaam is.

Welke concrete plannen liggen er op tafel om dat te realiseren? 

Voor sport is er nu vooral fitness dat door Justitie wordt opgevolgd, en crossfit. Daarnaast heb ik lesgevers gevonden voor basketbal, voetbal en yoga, dus dat is al heel wat.

Voor cultuur hebben we gitaarlessen, SamenLezen i.s.m. Bond Zonder Naam, en crea – nu nog opgevolgd door CAW. Daarnaast vooral projectmatige initiatieven zoals het hiphoptraject GUTS en een participatietraject met VOEM waarbij we samen met de mannen kijken welke activiteiten ze dit najaar willen organiseren.

Dus er is binnen de planning ook inbreng van gedetineerden zelf? 

Inderdaad, binnen dat participatietraject hebben we momenteel twee sessies gehad. Uit een longlist van 10 culturele activiteiten gaan we nu een top 4 voorleggen aan de directie die we dan hopelijk dit najaar kunnen opstarten. Concreet gaat het over een BBQ met muziek, kookworkshops om elkaars cultuur te leren kennen, iets met muziek zoals een instrument leren spelen of rappen, en tot slot ‘Dendermonde’s got talent’, vanuit het idee dat gedetineerden talent genoeg hebben om op een podium te staan. Het moeten niet altijd externe artiesten zijn die komen optreden.

De nieuwe sportinfrastructuur was een onderneming op zich. Kan je daar iets meer over vertellen?

Ik heb zelf geen sportachtergrond maar er kwamen wel vragen mijn richting uit over de sport- en fitnessruimtes, over welke toestellen er nodig zijn enz. Daarin heb ik enorm veel hulp gehad van collega Jelle, die in de nieuwe gevangenis van Haren werkt. De deadlines voor Haren en Dendermonde liepen gelijk, dus we konden makkelijk overleggen: wat doe jij in Haren, en wat raad je aan voor Dendermonde? Ook in de praktische en logistieke opvolging kruipt wel wat tijd. De fitnesstoestellen op de wandeling moeten bijvoorbeeld nog geleverd worden, maar daarvoor moet eerst nog een stuk grond gelijk gemaakt worden. Dan is het vooral een kwestie van mensen samen te brengen om die dingen in orde te brengen. Dan neem ik vooral een bemiddelende of faciliterende rol op.

Dus soms gaat je rol wel verder dan louter sport- en cultuurfunctionaris? 

Vaak gaat het over afstemmen met andere diensten, bijvoorbeeld de technische dienst, om te kijken wie welke taken kan opnemen. Maar eigenlijk gaat die samenwerking wel redelijk goed. De rollen zijn nog niet altijd duidelijk: wat neemt Justitie op en wat verwachten ze van mij of wat wil en kan ik er zelf nog bijnemen? Het is gewoon nog wat zoeken momenteel, wat normaal is binnen zo’n grote gevangenis

Voor de gedetineerden zelf zal het ook niet evident zijn, zo’n verhuis. Hoe gaan zij om met de overschakeling?

Voor hen gaat het niet snel genoeg, terwijl het voor sommige personeelsleden te vlug gaat. Daartussen moet ik dan een beetje de balans zoeken. Afgelopen zomer zijn er al wel wat activiteiten kunnen doorgaan, maar ik merk dat het voor het personeel soms wat snel gaat. Dan is het moeilijk om me in te houden en niet voluit te gaan voor nog meer. Zo zitten er in de nieuwe gevangenis veel gedetineerden alleen op cel. Als ze niet werken of kunnen deelnemen aan activiteiten, zitten ze bijna 22 uur op cel. Dit is voor velen heel moeilijk en eenzaam. Eenzaamheid is een nieuw thema waar we de komende jaren op gaan moeten inzetten.

Wat waren voor jou tot nu toe de leukste of mooiste activiteiten in de nieuwe gevangenis?

Zelf heb ik enorm veel gehad aan het project Mail Art, waarbij gedetineerden en burgers kunst maken en delen via briefwisseling.  De link binnen-buiten, mensen die op een artistieke manier verbinding maken en eenzelfde thema op een heel andere manier invullen, afhankelijk van wat er op dat moment in hun leven speelt… dat vond ik supermooi!  Het idee was eerst om de deelnemers op cel te laten tekenen, maar de vraag kwam van gedetineerden om dat in groep te doen. Ik heb dan een viertal sessies georganiseerd voor hen en dat was superleuk: samen tekenen en ondertussen een beetje babbelen. Het was ook fijn dat er zoveel interesse was, zowel binnen de gevangenis als buiten de muren.

Wat zijn de ambities op vlak van sport en cultuur op langere termijn? Waar droom je nog van? 

Heel veel! (lacht) Ik had een planning gemaakt voor het eerste jaar, die achteraf bekeken misschien wat te optimistisch was. Daar kan ik volgend jaar alvast verder mee aan de slag. Concreet zou ik graag buitenploegen laten komen op wekelijkse basis, niet alleen in de zomer, en ook wat grotere projecten realiseren zoals het fietsproject ‘The Breakaway’ in Oudenaarde.

Mijn persoonlijke droom is om iets met klimmen te doen binnen de gevangenis. Maar dat ligt wel wat moeilijk qua materiaal en veiligheid. Boulderen zou nog wel kunnen omdat je dan geen touwen nodig hebt en niet afhankelijk bent van iemand anders voor je eigen veilligheid. Maar daarbij kan je wel makkelijk verkeerd vallen en is er dus meer kans op blessures. Ik zie nu nog niet hoe het binnen een gevangeniscontext gerealiseerd kan worden, maar als ik ooit de ruimte krijg om iets te bedenken of voor te leggen zou ik het wel enorm leuk vinden om te proberen.

Ik ben sowieso heel benieuwd waar we naartoe gaan met Dendermonde ‘nieuw’. Veel mensen hebben me al gezegd dat je zo’n opstart genoeg tijd moet geven maar ik ben nu eenmaal wat ongeduldig van aard, dus ik kijk al uit naar waar we pakweg over twee jaar zullen staan.