Van 13 tot 17 juni vond in de Noorse stad Tønsberg de tweejaarlijkse EPEA Conference plaats. EPEA, kort voor European Prison Education Association, bestaat uit pedagogen, beambten, leidinggevenden, onderzoekers en andere professionals binnen een detentiecontext die mee hun schouders zetten onder de ontwikkeling van onderwijs en gerelateerde activiteiten in Europese gevangenissen. Het overkoepelende thema van deze editie was ‘Dagelijkse uitdagingen, ervaringen en oplossingen’.

Ook De Rode Antraciet tekende dit jaar present. Directeur Els Tijskens en inhoudelijk medewerker Bjorn Callens sloten aan bij een gezelschap van meer dan 100 deelnemers uit Malta, Finland, België, Noorwegen, de US, Nederland, Nieuw-Zeeland én Australië. Ze vertrokken met veel vragen (Is de ‘sky the limit’ in Noorwegen? Werkt het Scandinavisch gevangenismodel echt zoveel beter dan het onze? En wat gebeurt er eigenlijk allemaal op een internationale conferentie over onderwijs binnen detentie?), kwamen terug met antwoorden, nieuwe contacten, en een heleboel frisse inspiratie!

Benieuwd naar hun Scandinavische avontuur? Lees het verslag hieronder:

Dinsdag 13 juni – aankomst en kick-off

We sluiten aan bij een mooie delegatie van deelnemers die allemaal betrokken zijn op leren in detentie: 2de kansonderwijs, skills ontwikkeling (tijdens en na detentie), veel onderzoekers, lesgevers of coördinatoren.  Het informeel leren zoals via sport en cultuur of participatie is veel minder vertegenwoordigd maar gelijkenissen in werkmethodes, aanpak of de brug na detentie zijn sterk aanwezig.

Zo is er bijvoorbeeld een delegatie van DWRM UK (DWRM | Higher Education, the engine of prisoner rehabilitation) – zij bieden een brede waaier van universitaire vakken in detentie en voorzien opvolging en coaching zodra de gedetineerden vrijkomen. De link met ‘ons’ voetbalproject (LINK!) is zeer groot. De mentoren van DWRM doen als vrijwilliger de opvolging van gedetineerden in en buiten gevangenissen. Ze worden daarnaast betaald om over heel de UK ‘train the trainer’-lessen te geven aan de vrijwillige buddy’s. Ze hebben ondertussen een enorm netwerk uitgebouwd.

Dinsdagavond horen we allemaal korte presentaties van Noren die werken in zeer uiteenlopende gevangenissen, van zeer hoge veiligheid,  tot zeer lage. Zelfs een Noorse variant van de gevangenis van Ruiselede zit er tussen: Åna Prison. De begeleidende foto’s van melkvee spreken boekdelen!

Enkele uitspraken die ons die avond opvallen qua herkenbaarheid:

  • De gevangenis betekende vroeger opsluiten zonder meer – nu is een gevangenisstraf eerder holistisch: werk, educatie, vrije tijd, familie, godsdienst, ……
  • Ook de Noren kampen met de nodige problemen – zelfs hier heerst het primaat van de veiligheid. Er zijn problemen met verouderde structuur en ook de digitalisering is ver te zoeken.
  • De multi-problemen van gedetineerden: toename van armoede, diversiteit en taalproblemen, speciale noden en mentale problemen en de enorme eenzaamheid in detentie
  • Gedetineerden zijn vaak mensen die blokkeren op het schoolsysteem omdat ze al op zeer jonge leeftijd hierrond problemen hadden. De motivatie voor een opleiding in detentie is dan bijzonder moeilijk en vraagt veel maatwerk.
  • Voor veel aanwezige landen is het zeer belangrijk om universitaire opleidingen te kunnen aanbieden
  • Aanbieden van ADL- Activities of Daily life. Skills die ze niet meekregen van thuis uit, worden hier terug vastgepakt.
  • Behoefte aan meer flexibele vormen van leren en meer aangepast aan de behoeften en motivatie van de gedetineerden

Niet herkenbaar, maar iets waar we voorlopig alleen van kunnen dromen is dat op vlak van onderwijs er 7 à 8 leerkrachten per 100 gedetineerden voorzien zijn in alle gevangenissen in Noorwegen. Heel vaak is er ook nog een aanspreekfiguur per 12 gedetineerden, dat kan gaan over allerlei noden en behoeften.

Verdere uitdagingen – ook in het Scandinavische model

  • De geestelijke gezondheid: ‘te gezond voor gezondheidszorg maar te ziek om in een gevangenis te zitten’
  • Ook de anderstalige gedetineerden staan hier als uitdaging op de agenda. Iedereen heeft het recht om zijn/haar competenties te ontwikkelen in detentie. Maar het taalprobleem en de uitdagingen zijn groot.
  • Besparingen met grote impact op het gevangeniswezen

Een getuigenis van een ex-gedetineerde was zeer sterk. Na een jeugd met drugs- en alcoholproblemen en seksueel misbruik en 12 jaar in detentie voelde hij dat hij de kansen die er waren ten volle moest nemen. Hij sloot zich aan bij een gevangenismuziekbandje, vond gelijkgezinden, mensen die naar hem luisterden, hem opnieuw mens lieten voelen en sterk stimuleerden. Een quote uit zijn getuigenis: “Er zijn voor mij enkele goede begeleiders geweest, die meer voor mij betekenden dan dat ze ooit zullen weten. Durf vertrouwen te hebben en blijf hopen!”

Voor ons team van cultuur-en sportfunctionarissen en al onze partners die ons aanbod in de gevangenis mee realiseren alleszins een mooie boodschap.

Woensdag 14 juni – bezoek Bastoy en Agder

Op woensdag stonden er bezoeken aan verschillende gevangenissen gepland. Deelnemers konden op voorhand hun keuze doorgeven. Directeur Els Tijskens trok naar de hoogbeveiligde gevangenis Agder terwijl inhoudelijk medewerker Bjorn Callens per boot koers zette naar gevangeniseiland Bastoy.

Bastoy  – Bjorn

Bastoy, ook wel de ‘meest aangename gevangenis ter wereld’ genoemd, ligt op een eiland en is enkel bereikbaar per boot.  Met een 30-tal deelnemers verzamelen we op de kade in de kuststad Holmen. Geen RX-scan maar toch wel een identiteitscheck en een doos waar we onze telefoon mogen achterlaten….zo aangenaam is de gevangenis dan ook weer niet.

Bastoy is een open gevangenis en er verblijven 125 gedetineerden. Ze wonen per 6 in een huis verspreid op het eiland en zijn zelf verantwoordelijk voor de huishoudelijke taken. In het midden van het eiland heb je verschillende centrale gebouwen waar allerlei activiteiten worden aangeboden: muziekatelier, bibliotheek, educatief centrum,….er wordt heel sterk ingezet op leren zowel formeel als informeel. Op het eiland zijn er ook verschillende werkateliers waar de gedetineerden werken maar vooral heel wat vaardigheden aanleren zoals houtbewerking, smidse, bosbeheer….en jawel, ze hebben ook paarden, koeien en schapen.

Het ziet er allemaal heel idyllisch uit en de gevangenis deed me soms ook een beetje aan die van Ruiselede denken, maar dan veel groter en met veel water errond. Het was ook interessant om met enkele gedetineerden te kunnen praten, ze liepen mee tijdens de rondleiding en brachten altijd de nodige nuances bij het verhaal van onze gids.

Een greep uit de vele impressies en interessante weetjes:

  • Familie kan soms ook op bezoek komen voor enkele dagen – er is een familiehuis waar ze samen kunnen verblijven
  • Er is een een aalmoezenier die gitaar speelt
  • Ondanks het clichébeeld van Noorse rijkdom moet ook hier bespaard worden, bijvoorbeeld op de moestuinserres die werden gerenoveerd
  • De fitnesszaal is niet van de modernste maar wordt wel superveel gebruikt – ondanks de vele ruimte om te gaan hardlopen zijn spierballen nog steeds prioritair
  • De populatie van gedetineerden wordt gekenmerkt door een grote diversiteit aan nationaliteiten 

Agder – Els

Terwijl Bjorn met een bootje mag varen zit ik meer dan twee uur in de bus om naar een van de hoogst beveiligde gevangenissen in Noorwegen te gaan. Een gevangenis van het format van Haren wat oppervlakte betreft maar er zitten hier maar 200 gedetineerden. Natuurlijk wordt ook hier alles gescreend bij het binnenkomen.

De gedetineerden zitten allemaal in 1 blok. Er zijn 8 secties met telkens 2 verdiepingen. Elke gedetineerde heeft een eigen cel met badge. Er zijn geen volle muren als grens maar doorkijkhekken – dit geeft toch direct een ander gevoel, al is er ook nog prikkeldraad.

Tijdens de zomer zijn er gemiddeld 11 uren activiteiten, zonder verplichting maar wel met een zeer sterke ‘sociale’ druk om zo actief mogelijk te zijn.

Elke gedetineerde krijgt 120 euro/week aan leefgeld. Als je werkt of studeert dan krijg je 1 euro per uur met een maximum van 8 euro per dag. In totaal heeft een gedetineerde een maximaal leefbedrag van 2.200 euro per maand. Er zijn wachtlijsten voor werk en voor studeren. Zolang gedetineerden dit niet kunnen doen zijn ze meestal bezig met sport: crossfit, balsporten zowel buiten als in sportzalen. Een belangrijk project hier is om zoveel mogelijk gedetineerden op te leiden tot trainer/coach. Deze gedetineerden worden dan trainers voor andere gedetineerden.

Gedetineerden blijven hier gemiddeld een half jaar. En toch is er veel mogelijk qua opleiding. Dat heeft alles te maken met full-time activiteiten – een wereld van verschil!

Cultuur is vooral alles rond crea en ambachten: het maken van handtassen, shoppers, kleine hebbedingetjes ‘made in jail’. Er is een heel gezellig winkeltje palend aan een living waar de opleiding barista is en waar gedetineerden en alle personeel een goede koffie kunnen krijgen. Dit is gratis voor iedereen.

Hun visie op werk is schitterend: geen dozen plooien, geen dozen vullen maar waardig werk en gelinkt aan attesten waar ze eenmaal buiten mee weg kunnen: houtbewerking (speeltuigen), heftruckchauffeurs, bouw, loodgieter en interieur voor boten (knelpuntberoep voor een grote markt in Noorwegen). De werkhuizen waren volledig naar buiten gericht met oppervlakte om ook buiten de gebouwen te werken. De lesgevers zijn vakmensen verbonden aan bedrijven (geen leerkrachten as such).

Donderdag 15 en vrijdag 16 juni: De Rode Antraciet op het inhoudelijke programma

We stonden met De Rode Antraciet niet zelf op het programma van sprekers, maar toch kwamen we op donderdag mooi aan bod:

  • Dorien Brosens (VUB) gaf een presentatie over Active Citizenship in de Vlaamse gevangenissen waarbij onze organisatie verschillende keren werd vermeld met diverse goede praktijken: ondersteuning A-teams, sportfatikkenwerking, gezamenlijke activiteiten met externe burgers,….heel interessant en dat vonden de deelnemers van EPEA ook!
  • Doctoraatsstudente Silke Marynissen gaf een stand van zaken van haar onderzoek rond de impact van muziek. In haar onderzoek neemt ze ook een aantal muziekpraktijken van De Rode Antraciet op.
  • Presentatie van het project GUTS waarin De Rode Antraciet als partner betrokken is (GUTS project – GUTS project)

 

Meer info over EPEA: 

EPEA – European Prison Education Association